«Η ιστορία ανεβαίνει με τα πόδια του λαού»
(Ερνέστο Τσε Γκεβάρα)
Πρωτοχρονιά του 1959. Τα αντάρτικα στρατεύματα του Τσε Γκεβάρα και του Καμίλο Σιενφουέγκος πετυχαίνουν λαμπρή νίκη στη Σάντα Κλάρα. Την επόμενη μέρα εισέρχονται νικηφόρα στην Αβάνα. Μια μέρα νωρίτερα ο αμερικανοστήριχτος δικτάτορας Φουλχένσιο Μπατίστα εγκαταλείπει εσπευσμένα την Κούβα για τον Αγιο Δομίνικο. Είναι η ολοκλήρωση της κουβανέζικης επανάστασης που ξεκίνησε τρία χρόνια νωρίτερα.
Προσπάθειες για την αποτίναξη της αποικιοκρατίας και αμερικανοκρατίας
![]()
Η ιστορία των εξεγέρσεων και των ένοπλων συγκρούσεων στο νησί πάει αρκετά μακριά. Από το 19ο αιώνα ακόμα πραγματοποιούνται εξεγέρσεις ενάντια στους ισπανούς αποικιοκράτες. Στα 1868 ξεκίνησε η πρώτη εξέγερση, που κατέληξε σε ήττα του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος.
«Οι Αμερικάνοι μονοπωλητές είχαν αρπάξει τις καίριες θέσεις στη ζαχαροβιομηχανία ( ...;) Αγόραζαν τα καλύτερα εδάφη και αποψίλωναν τα δάση με σκοπό να τα χρησιμοποιήσουν για φυτείες ζαχαροκάλαμου και έχτιζαν τα λεγόμενα σεντράλ - εργοστάσια πρωτογενούς επεξεργασίας πρώτων υλών ( ...;) Η συγκέντρωση αγροκτημάτων στα χέρια ελάχιστων ισχυρών εταιριών είχε αποτέλεσμα να καταστραφούν και να προλεταριοποιηθούν οι μεσαίοι και οι μικροί ιδιοκτήτες και να μετατραπούν οι ελεύθεροι αγρότες σε εξαρτημένους ενοικιαστές - κολόνους» («Παγκόσμια ιστορία», τόμος Η, σελ. 689-690).
Οι εξεγέρσεις δεν έλειπαν. Προφητικότατος ήταν ο Χοσέ Μαρτί που μερικά χρόνια πριν έλεγε: «Οταν υπάρχουν άνθρωποι χωρίς αξιοπρέπεια, πάντα εμφανίζονται άλλοι που κλείνουν μέσα τους αξιοπρέπεια για πολλούς. Είναι αυτοί που ξεσηκώνονται με τρομερή δύναμη ενάντια σ' εκείνους που κλέβουν τη λευτεριά των λαών» («Η επαναστατική Κούβα» σελ. 53). Στα 1912 πραγματοποιήθηκαν τεράστιες διαδηλώσεις στην επαρχία Οριέντε, που κατεστάλησαν βίαια. Τη δεκαετία του '30, απεργίες και οι ένοπλες συγκρούσεις εναντίον της κυβέρνησης Ματσάδο συντάραξαν το νησί.
Η επανάσταση του 1956-1959
Μερικά χρόνια αργότερα και μέσα από συνεχείς αγώνες και εξεγέρσεις πραγματοποιήθηκε η πρώτη επιχείρηση των ανταρτών του Φιντέλ Κάστρο στο στρατόπεδο της Μονκάδα στις 26 Ιουλίου 1953. Στόχος των λίγων επαναστατών ήταν να προκαλέσει λαϊκή εξέγερση ενάντια στη δικτατορία του Φουλχένσιο Μπατίστα. Η προσπάθεια κατέληξε σε αποτυχία και στη σύλληψη του Κάστρο. Αυτό όμως δεν σήμανε το τέλος της επανάστασης, αλλά τη σπίθα που δημιούργησε τρία χρόνια αργότερα το μεγάλο επαναστατικό αγώνα που διήρκεσε μέχρι το 1959. Η μακροσκελής απολογία του Φιντέλ στη δίκη για τα γεγονότα της 26ης Ιουλίου μετατράπηκε σε πρόγραμμα πάλης του κουβανέζικου λαού:«Οταν μιλάμε για το λαό, δεν εννοούμε τους βολεμένους, τα συντηρητικά στοιχεία του έθνους, που τους βολεύει κάθε καταπιεστικό καθεστώς, κάθε δικτατορία, κάθε δεσποτισμός, που προσκυνούν τον αφέντη μέχρι να χτυπήσει το μέτωπό τους στο πάτωμα. Οταν μιλάμε για πάλη, εννοούμε με τη λέξη "λαός" τις μεγάλες αλύτρωτες μάζες, προς τις οποίες όλοι προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και όλοι εξαπατούν και προδίνουν, αυτές που ποθούν μια καλύτερη πατρίδα, πιο αξιοπρεπή και πιο δίκαιη ( ...;) Σ' αυτό το λαό, που οι δρόμοι του είναι στρωμένοι με πέτρες άγχους, εξαπάτησης και ψεύτικων υποσχέσεων, εμείς δε θα του πούμε "Θα σου δώσουμε", αλλά: "Ορίστε, αγωνίσου τώρα με όλες σου τις δυνάμεις για να γίνει δική σου η λευτεριά και η ευτυχία!"» («Η επαναστατική Κούβα» σελ. 66). Και κατέληγε: «Καταδικάστε με, δεν πειράζει, η ιστορία θα με δικαιώσει».
Ο Κάστρο αποφυλακίζεται στα 1955 και πηγαίνει στο Μεξικό όπου οργανώνει τη νέα ομάδα στην οποία συμμετέχει και ο Τσε Γκεβάρα. Στα τέλη του 1956 μερικές δεκάδες επαναστάτες καταφθάνουν με το πλοίο «Γκράνμα» σε μια απόμερη παραλία της Κούβας. Ο αμερικανοστήριχτος στρατός του Μπατίστα όμως ήταν ενήμερος για την απόπειρα και η ομάδα του Φιντέλ αποδεκατίζεται. Οι λίγοι που κατάφεραν να σωθούν καταφεύγουν στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα και ξεκινούν νέο αντάρτικο με σημαντικές επιτυχίες. Στηριζόμενοι στους καταπιεσμένους κατοίκους της υπαίθρου κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα στρατό που αναπτυσσόταν συνεχώς και πετύχαινε νίκες. Σταδιακά απελευθέρωναν σημαντικές περιοχές του νησιού. Παράλληλα δημιουργήθηκε αντάρτικο μέσα στις μεγάλες πόλεις, με ισχυρή λαϊκή βάση και ένα δυνατό εργατικό και φοιτητικό κίνημα που με μεγάλες απεργίες και συγκεντρώσεις μπλόκαρε την οικονομική ζωή της χώρας (απεργίες στα εργοστάσια ζάχαρης) αλλά και συσπείρωνε όλο και περισσότερο λαό στις τάξεις του («Κίνημα της 26ης Ιούλη»). Μάλιστα μέσα σε λίγους μήνες έγινε και η πρώτη απόπειρα κατάληψης του Προεδρικού Μεγάρου. Ο ίδιος ο Φιντέλ περιγράφει χαρακτηριστικά τη δομή και τη λειτουργία του Κινήματος: « ...;Οι γραμμές του είναι ανοιχτές σε όλους τους Κουβανούς που επιθυμούν ειλικρινά να δουν την αποκατάσταση της πολιτικής δημοκρατίας και την εισαγωγή της κοινωνικής δικαιοσύνης στην Κούβα. Η ηγεσία του είναι συλλογική και μυστική και απαρτίζεται από νέους ανθρώπους με ισχυρή θέληση που δεν είναι συνένοχοι του παρελθόντος ( ...;) Νέοι και γέροι, άντρες και γυναίκες, εργάτες και αγρότες, φοιτητές και επαγγελματίες μπορούν να γίνουν μέλη των μαχητικών ομάδων του, των τμημάτων νεολαίας του, των μυστικών εργατικών πυρήνων του, των γυναικείων οργανώσεών του, των οικονομικών τμημάτων του και του μυστικού μηχανισμού διανομής σε όλη τη χώρα ( ...;) Πάνω απ' όλα, αυτή πρέπει να είναι επανάσταση του λαού, με το αίμα του λαού και τον ιδρώτα του λαού» («Η επαναστατική Κούβα», σελ. 67).
Η νίκη της επανάστασης
Το 1958 η ζωή όλης σχεδόν της χώρας είχε παραλύσει. Ολόκληρη η επαρχία Οριέντε είχε απελευθερωθεί και ελεγχόταν από το στρατό του Ραούλ Κάστρο, αδερφού του Φιντέλ. Ο επαναστατικός στρατός ήταν έτοιμος για την τελική επίθεση. Η ομάδα του Τσε Γκεβάρα απελευθερώνει τη Σάντα Κλάρα το Δεκέμβρη του 1958 και η ομάδα του Φιντέλ Κάστρο περικυκλώνει το Σαντιάγκο. Την 1η Ιανουαρίου του 1959 ο Τσε μπαίνει στη Σάντα Κλάρα και την επομένη στην Αβάνα. Σε λίγες μέρες ο Φιντέλ αναλαμβάνει την ηγεσία της επαναστατικής κυβέρνησης.Από τα πρώτα μέτρα που πήρε η νέα κυβέρνηση ήταν η εθνικοποίηση των βασικών εταιρειών φυσικών πόρων και κοινής ωφέλειας (τράπεζες, τηλεπικοινωνίες, ηλεκτρισμός, πετρέλαιο) αλλά και πολλών εργοστασίων ζάχαρης. Σημαντικές όμως ήταν και οι προσπάθειες που έγιναν στον τομέα της παιδείας και της υγείας.
Οι Αμερικανοί πότε δεν δέχτηκαν μια επαναστατική κυβέρνηση μόλις 150 χιλιόμετρα από το έδαφός τους. Πολλές ήταν οι προσπάθειες για ανατροπή τους καθεστώτος αλλά και οι δολοφονικές απόπειρες εναντίον του Φιντέλ Κάστρο. Το οικονομικό εμπάργκο που επέβαλαν δεν στάθηκε ικανό να αναστρέψει την πορεία της χώρας.
Η πιο σοβαρή όμως προσπάθεια έγινε στις 16 Απρίλη του 1961 με την αποτυχημένη εισβολή κουβανών αντεπαναστατών από τις ΗΠΑ στον Κόλπο των Χοίρων, με την καθοδήγηση της ίδια της κυβέρνησης των ΗΠΑ.
Η επιλογή της ηγεσίας της χώρας να προσδεθεί στη ρεβιζιονιστική ΕΣΣΔ δημιούργησε επιπλέον αρνητικούς παράγοντες στην πορεία του κουβανικού εγχειρήματος και αυτό έγινε περισσότερο ορατό μετά την κατάρρευση του '89.
Ανεξάρτητα όμως από την πορεία του μετα-επαναστατικού καθεστώτος και τις επιλογές που έγιναν από την ηγεσία του, η πραγματοποίηση της κουβανέζικης επανάστασης αποτέλεσε σύμβολο ελπίδας για όλους τους λαούς της Λατινικής Αμερικής. Μέσα από τα επιτεύγματά της για το λαό της Κούβας εξακολουθεί να εμπνέει όλους τους λαούς για ένα καλύτερο και πιο δίκαιο μέλλον. Με τις παραλείψεις της και τα πισωγυρίσματά της διδάσκει τους επαναστάτες όλου του κόσμου ότι η επανάσταση δεν είναι μια στιγμή στην ιστορία, δεν τελειώνει με την κατάκτηση της εξουσίας από την αστική τάξη, αλλά πρέπει να εξακολουθεί να υφίσταται για πολλά χρόνια.
Βιβλιογραφία
1. «Η επαναστατική Κούβα», Τέρρενς Κάννον, εκδ. Χοσέ Μαρτί, 1987
2. «Παγκόσμια ιστορία», Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Η
3. Τσε Γκεβάρα: «Το ημερολόγιο του επαναστατικού πολέμου 1956-1959», εκδ. Ποντίκι
